روش هاي جمع آوري اطلاعات

يكي از اصلي تر ين بخش هاي هر كار پژوهشي را جمع آو ري اطلاعات تشكيل مي دهد. چنانچه اين كار به شكل منظم وصحيح صورت پذيرد‏ كار تجزيه و تحليل و نتيجه گيري از داده ها با سرعت و دقت خوبي انجام خواهد شد. براي جمع آوري اطلاعات در كارهاي پژوهشي چهار روش عمده را مورد استفاده قرار مي دهند.

اهداف درس

شما درپايان اين قسمت بايد قادر باشيد:

• با ذکر مثال بيان کنيد روش هاي جمع آو ري اطلاعات  را بيان كنيد.
• محاسن ومعايب هر يك از روشها  رابيان می کنند؟
• دلايل خود را براي برگزيده هرسك از روشها در طرح پيشنهادي خود توضيح دهيد.

استفاده از اطلاعات و مدارك موجود

• در برخي تحقيقات  اطلاعاتي كه بايد بعنوان داده مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گيرند از پيش آماده هستند. بدين صورت كه محقق بدنبال اطلاعات جديد نيست بلكه مي تواند نسبت به جمع آوري اطلاعاتي كه از قبل تهيه شده اند و در پرونده هاي ( درمانگاهي ؛ بيمارستاني؛ ثبت احوال ؛ دانشجويي ؛ دانش آموزي ؛ مراجعين به مراكز مختلف ؛ شهرداري ها و... ) موجود است  اقدام كند. ( مثال )

• مزايا: به واسطه موجود بودن اطلاعات  ارزان است. در وقت صرفه جويي مي شود. مهمترين مزيت آن  امكان ارزيابي روند موضوع مورد بررسي در گذشته است كه در مطالعات گذشته نگر بسيار حائز اهميت است.

• معايب: ناقص بودن و دردسترس نبودن اطلاعات از اشكالات عمده اين روش است. گاهي ملاحظات اخلاقي مانع از دستيابي به اطلاعات مورد نظر مي باشد. قديمي و كهنه بودن اطلاعات هم ممكن است در برخي موارد مطرح باشد.

 مشاهده

• از روش هاي جمع آوري اطلاعات است كه در آن رفتار مشخصات موجودات زنده اشيا و پديده ها با استفاده از ويژگي هاي گوناگون آنها ملاحظه و ثبت مي گردد. منظور از مشاهده ثبت دقيق تمام جوانب بروز حادثه ويژه يا رفتار و گفتار فرد يا  افراد از راه حواس و يا ساير راه هاي ادراكي ( كمك گرفتن از ابزار خاص ) مي باشد. مشاهده منظم در تحقيق ضروري است بنابراين مشاهده بايد:

• به هدف تحقيق مربوط باشد

• برنامه و نحوه عمل آن از قبل مشخص و تنيم شده باشد

• به طور دقيق و منظم ثبت شود

• ميزان اعتبار و صحت انجام آن قابل سنجش و بررسي باشد

• مشاهده به دو صورت مشاركتي و غير مشاركتي انجام مي شود. كه در مشاهده مشاركتي  شخص مشاهده كننده در موضوع مشاهده شركت دار دو در همان جلب مشاهده صورت مي گيرد. ( مثال)در مشاهده غير مشاركتي مشاهده گر پديده مورد مشاهده را بدون آنكه خود دخالتي در آن داشته باشد ملاحظه مي كند  كه اين روش خود به دو صورت انجام مي شود. در روش اول مشاهده گر پديده ها را به صورت آشكار ثبت مي كند ( مثال )و در نوع دوم مشاهده گر به صورت مخفيانه مو راد مورد مشاهده را ملاحظه و به ثبت آن مي پردازد.(مثال)

• مشاهده ممكن است در هنگام تهيه طرح اوليه تحقيق نيز صورت پذيرد كه بدانن مشاهده مقدماتي گفته مي شود  مشاهده ممكن است  منبع اصلي جمع  آو ري اطلاعات باشد و گاهي نيز براي تكميل يا اصلاح اطلاعاتي كه از روش هاي ديگر بدست آمده است استفاده شود. مشاهده ممكن است در مورد اشيا صورت بگيرد .(مثال)

• مزايا: امكان بررسي جزئيات موضوع وجود دارد. مي توان صحت اطلاعات جمع آوري شده را با وسائل ديگر آزمايش كرد .براي جمع آوري اطلاعات زمينه اي مناسب است. در زمان كوتاه اطلاعات زيادي بدست مي آيد و اعتبار علمي اطلاعات بالاست.

• معايب: حضور مشاهده گر مي تواند بر روند فعاليت مورد مشاهده تاثير گذار باشد. تمايلات شخصي مشاهده گر و ميزان توانائي او در مشاهده و ثبت دقيق فعاليت مورد مشاهده ممكن است تاثير گذار باشد. عوامل محيطي بر نوع و روش گرد آوري اطلاعات موثر است. استاندارد كردن و طبقه بندي اطلاعات مشكل است ( بويژه در ثبت رفتار انساني ) .مشكلات اخلاقي در مشاهده اعمال شخصي وجود دارد. براي نمونه هاي زياد  وقت گير و پر هزينه است.

مصاحبه   

• مصاحبه يكي از روش هاي جمع آوري اطلاعات است كه در آن به صورت حضوري ياغير حضوري از افراد يا گروهي ار آنان پرسش مي شود. نكته مهم آن است كه سوالات مصاحبه از پيش انديشيده شده و تعيين شده است. آنچه مصاحبه را به صورت هاي مختلف طبقه بندي مي كند ميزان انعطاف پذيري آن و يا نحوه اجراي آن است. مصاحبه را يكي ازروش هايدانسته اند زيرا در هنگام مصاحبه امكان نحريك آزمودني برايعات  بنيادي براي جكع آموري اطلدادن پاسخ وجود دتوضيح موضوع راروشن ساخت. ارد و نيز مي توان در صورت ابهام با

مهمترين انواع مصاحبه به شرح زير عنوان شده اند:                            

• - مصاحبه  انعطاف پذير يا آزاد :  در اين نوع چارچوب وحدود پرسش  ا براي كصاحبه گر مشخص است لي زمان و توالي پرسش به سليقه مصاحبه گر بستكي دارد. دراين حالت رفتار آزمودني طبيعي تر است و اطلاعات واقعي تري بدست مي آيد. مصاحبه گر مي تواند سوالات اضافي نيز طرح كند. ا ين روش براي  تحقيق هائي با مقياس كوچك ‏، مطالعات كيفي و يا مصاحبه با اشخاص و گروههائي كه اطلاعات اصلي از آنها بدست مي آيد ، مناسب است. هدف در اين گونه مصاحبه ها جمع آوري اطلاعات عميق و كيفي است. ( مثال)

•  مصاحبه با انعطاف پذيري متوسط يا منظم :   در اين نوع مصاحبه ، مصاحبه كر از پرسشنامه اي با پرسش هاي مشخص و با توالي ثابت استفاده مي كند  ، اما معمولا پطسش ها به صورت باز هستند. تلاش مي شود شرايط براي همه يكنواخت نگه داشته شود.هدف در اين جا جمع آوري اطلاعات كمي و سطحي است. ( مثال)

•  مصاحبه با انعطاف ناپذيريا پرسشنامه همراه با مصاحبه :  مصاحبه گرازپرسش نامه اي با پرسش هاي  مشخص و با توالي استاندارد استفاده مي كند. پاسخها ثابت و از قبل پيش بيني و طيقه بندي شده اند  و معمولا پرسش ها به صورت بسته هستند. اين روش در مطالعات بزرگ و زماني كه پژوهشگر از تنوع پاسخ ها اطلاع دارد بكار مي رود.   

نكات مهم در موردانجام مصاحبه

•  تكلم ا زبان شخص مصاحبه شونده

•   آشنائي مصاحبه گر با اهداف و روش طبقه بندي و ارزش گذاري پاسخ ها

•   دخالت ندادن تمايلات شخصي مصاحبه گر

•   ايجاد شرايط يكسان براي همه

•   كسب اجاره درهنگام استفاذه از دستگاه ضبط صدا

•   جلب اعتماد مصاحبه شونده

•   رعايت مقام وموقعيت اجتماعي افراد

•   بيان توضيحات كافي قبل از شروع مصاحبه

•   ارائه آموزش به مصاحبه گران پيش از انجام مصاحبه

 مزاياي مصاحبه

•   قابليت استفاذه براي كم يا بي سوادان و كودكان و بيماران

•  امكان روشن كردن مفهوم سوالات

•  در مقايسه با مشاهده بدست آمدن درصد بيشتري از پاسخ ها

        معايب مصاحبه

•   وقت گير و پرهزينه

•  در مقايسه با روش مشاهده ثبت وقايع ناقص تر است

•  طبقه بندي و تجزيه و تحليل اطلاعات در هنگامي كه سوالات باز هستند مشكل است

•  تورش مصاحبه گرو دخالت دادن نظرات شخصي